Жоспар

1 Қазақ төңкерісі және кооперативтік қозғалыс тағдыры.......... 3

2 «Әскери коммунизм» жағдайындағы кооперация.......... 4

3 Жаңа экономикалық саясат жағдайындағы кооперация.......... 6

4 Кооперацияны социалистік құрылысқа пайдаланудың жолдары туралы идеялық күрес.......... 11

5 Ауыл шаруашылық кооперацияларына қатысты кооперативтік құрылыс қағидаларының бұзылуы. Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру және оның зардаптары.......... 15

6 Тұтыну кооперацияларын мемлекет иелігіне алу.......... 20

7 Кәсіпшілік кооперацияларын дамыту тәжірибесі және оны тарату.......... 22

8 Өндіріс пен қызмет көрсету аясындағы жаңа кооперативтердің даму тәжірибесі.......... 23

9 Нарықтық қатынастарға өту жағдайындағы тұтыну кооперациялары жұмысының негізгі бағыттары.......... 26

1 Қазақ төңкерісі және кооперативтік қозғалыс тағдыры

Империяның өз ішіндегі және халықаралық аренадағы ресей ауыл шаруашылық кооперативтерінің табысы айта қаларлықтай болды.

Мәселен, 1916 жылы мүшелерінің саны мен шаруашылық қызметінің көлемі бойынша әлемдегі аса ірі (500 мың шаруа қожалығы) май айыратын 3 млн. пұтқа жақын май сатып алды. Осы жылы май экспорты 4,8 млн. пұтты құрады. Сол кезде Ресейдің үлесіне  әлемдік май экспортының 22%-ы келді, ол әлемде екінші орын алды ...

2 «Әскери коммунизм» жағдайындағы кооперация

Кулактарды жою «әскери коммунизм» жылдары жүрді. Олардан 50 млн. га немесе ауыл шаруашылығына жарамды жерлердің үштен бірі алынды. «Әскери коммунизм» жылдары оларды күшпен колхоздар мен совхоздарға кіруге мәжбүрледі. Айқын пайдасы бола тұрса да (құнарлы жер, тегін құралдар) шаруалар большевиктер құрған бірлестіктерге кірмеді. Соған қарамастан «әскери коммунизм» жылдары 5 мың совхоз бен 6мың колхоз құрылды. Дегенмен, Лениннің өзі мойындағандай колхоздар әлі қалыптасып үлгермеген, жан жылатарлықтай жағдайда болды ...

3 Жаңа экономикалық саясат жағдайындағы кооперация

РКП (б) Х съезі «Кооперация туралы» қарардың жобасын қолдады. Осы қарар бойынша кооперацияның барлық түрлерінің жергілікті айырбасты ұйымдастыруға және мемлекеттік тауар – айырбасын жүргізуге тартылуы болжанды. Сондай – ақ ауыл шаруашылық және қол өнер – кәсіпшілік кооперацияларының тұтыну кооперацияларынан бөлінуі, міндетті мүшелік жарналарды қалпына келтіру қаралды. «Тұтыну кооперациялары» туралы және «Айырбас туралы» (1921ж) ХКК (СНК) декреттеріне ...

Бұл саясатты жалғастыра беруге болатын еді. Дегенмен, НЭП – ті барлық саладағы шаруашылық басқаруды қатаң орталықтандыруға ауыстырудан, экономикалық қатынастарды, оның ішінде шаруалар мен кооперацияларды қатаң мемлекеттік регламенттеуден көрінген оның сыртқы белгілері, социализм үлгісінің пайда болуы, ол жағдайларды өзгертуге мәжбүр етті. Ол бойынша тауар – ақша ...

4 Кооперацияны социалистік құрылысқа пайдаланудың жолдары туралы идеялық күрес

В.И. Лениннің кооперация туралы (В.И. Лениннің кооперативтік бағдарламасы жоғарыда баяндалған) теориялық түсініктері көпшілік жағдайда 20 – шы жылдардың ортасындағы партияның тәжірибе жүзіндегі іс – қимылдарын айқындады. В.И. Лениннің жақтастары, оның ішінде Н.И. Бухарин шаруаларды бірте – бірте кооперациялау жолымен социализм құрудың лениндік жоспарынан ұстанды. Н.И. Бухариннің тұжырымдамасы жеке шаруа қожалықтарына бағдарланды. Ол, шаруаның жеке мүддесі – кооперацияға, банктердің орнықтылығына, мемлекеттің қаржылық жүйесінің тұрақтылығына әкеледі деп санады ...

Кооперацияның – деп санады ғалым, - бұқараның экономикалық шығармашылығын оятудағы рөлі өлшеусіз.

Кооперация – экономикалық саясатты жүргізудегі мемлекеттің табиғи одақтасы болып саналады, сонымен бірге кез келген мемлекет емес, «демократиялық мемлекеттің саясаты ғана кооперация саясатымен неғұрлым үйлесім табатын болады» ...

5 Ауыл шаруашылық кооперацияларына қатысты кооперативтік құрылыс қағидаларының бұзылуы. Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру және оның зардаптары

Ауыл шаруашылық өнімдерімен, оның ішінде кооперативтік өнімдермен жабдықтауға міндетті сипат берілді, бұл жайлар өндірісті кооперативтік ұйымдастыру қағидаларына мүлде қайшы келді. Әсіресе мемлекет пен кооперациялар арасындағы қалыптасқан эквиваленттік емес айырбастармен бірден күшейе түсті. Одан да сорақысы, бірлесу процесінің өзі жоспарлана бастады. Бұл – кооперациялардың барлық түрлеріне, әсіресе көпшілік жағдайда шаруаларға күш көрсету жолымен бірлесу процесі бірыңғай ұжымдастырумен алмастырылған ауыл шаруашылығы үшін әсіресе тін болды. Мәселен, бес жылдық жоспары бойынша халық шаруашылығының дамуындағы (1928–1932 жж.) колхоздардың жалпы ...

Адамдардың саналы ойлай бөлушілігіне күш көрсету, шаруаларды шаруасынан айыру (колхоздар мен совхоздардың көп бөлігі шығынды болды және мемлекеттік дотация есебінен ұсталды), еңбек және технологиялық тәртіптің төмендігі, қоғамдық апатия, басшылардың әрекеті мен қате шешімдерге немқұрайдылықпен қарау, өндірісті басқаруға қатысудан бас тарту, әлеуметтік мысалдыққа әкелді ...

6 Тұтыну кооперацияларын мемлекет иелігіне алу

Біздің қоғамның өзгеріске түсуі кооперацияның ең көне түрлерінің бірі – тұтыну кооперацияларын да жаңа май өткен жоқ. 1927 жылдан 1935 жылдарға дейінгі кезеңдердегі тұтыну кооперацияларының дамуын тұтастай алғанда оның мемлекет иелігіне қарау, одан кейінгі жылдары қалалық тұтыну кооперацияларын жою арқылы кооператив негізін өрістетумен сипатталады.

Тұтыну кооперацияларының үстінен қабылданған шешімдер арқылы меншіктері алынып, оның қызмет аясы жасанды түрде тарыла түсті. Мәселен, 1933 жылы тұтыну кооперацияларынан 32 мың бөлшек сауда кәсіпорындары мен 10 мың тамақтандыру кәсіпорындары алынып және олар ОРС – тарға берілді ...

7 Кәсіпшілік кооперацияларын дамыту тәжірибесі және оны тарату

50–ші жылдардың соңына қарай кәсіпшілік кооперациясы таратылды. Кәсіпшілік кооперацияларының өмір сүруі және оны тарату себептеріне соңғы жылдары жасалған талдаулар, егер оның қызметі ауыл шаруашылығы сияқты қатаң регламенттемегенде, яғни басқа кооперативтік салалармен салыстырғанда аз немесе көп мөлшерде дамитын салалар қызметі қалдырылған болса, оның шаруашылық жүргізу рөлі жоғары болған болар еді деген мәселелерге жауап береді. Кәсіпшілік кооперациясын дамыту бірнеше кезеңдерде жүргізілді ...

Мемлекеттік кәсіпорындар нарықтың бөлінбес монополисттеріне айналды, ол өз кезегінде бағаның өсуіне, арзан тауарлардың толықтай жоғалып кетуіне әкелді...

8 Өндіріс пен қызмет көрсету аясындағы жаңа кооперативтердің даму тәжірибесі

Нарықтық жағдайдағы кооперативтік қозғалыстың даму болашағы туралы айта отырып мынаны атап өту көзделеді: таяу маңдағы және алыс болашақта кооперативтер қоғамдық және шаруашылық өмірдің негізгі нысандарына айналады. Бірқатар елдердің, оның ішінде Югославияның тәжірибесі олардың еңбек ұжымдарындағы кәсіпорындар қызметінің тиімділігі жоғары еместігін көрнекті түрде көрсетіп берді.

Себептері:

1. Кооперативтер қызметінің коммерциялық тұрғыдан әлсіздігі. Кәсіпорындар атынан әкімшілік – иелік ету жұмысын жүргізу адамдар бөлініп көрінеді. Олар болашақта кооператив мүлкінің шынайы меншік иелеріне айналады.

2. Ағымдағы тұтыну мүдделерінің ...

9 Нарықтық қатынастарға өту жағдайындағы тұтыну кооперациялары жұмысының негізгі бағыттары

Мемлекет иелігінен алу мемлекеттен тікелей шаруашылық басқару қызметін алу, тиісті өкілеттіктердің кәсіпорындар деңгейіне берілуі, меншік иелерінің ауысуысыз болуы мүмкін тіке (вертикаль) байланыстардың көлбеу (горизонталь) байланыстармен алмасуы ретінде түсіндіріледі.

Жекешелендіру, одан әрі оны өз қызметіне пайдалана отырып, оның нәтижелері үшін толық мүліктік жауапкершілік көтеретін шаруашылық жүргізуші субъектімге әртүрлі жағдайда мемлекеттік меншікті өткізіп беру немесе сату арқылы меншік иесінің ауысуын білдіреді ...

Шаруашылық жүргізудің жаңа нысандарының қатарында «Негізгі бағыттар» түрінде дамытқан дұрыс болып саналатын мынадай жайлар бөліп көрсетіледі:

Шаруашылық қауымдастығы – құрылтайшылар мен қатысушылардың өндірістік – шаруашылық қызметтің нақты бағыттарын үйлестіру мақсатында құрылатын шарттық негіздегі бірлестік ...