Қазақстан территориясындағы алғашқы қауымдық құрылыс:
Адамзаттың пайда болуы мен қалыптасуы тас дәуірінен бастау алады. Тас дәуірі б.з.д 2,5млн жылдай бұрын басталып, б.з.д III мың жылдықта аяқталды. Яғни 2млн жылдан астам кезеңді қамтиды. Тас дәуірі: Палеолит (ежелгі), мезолит (орта), неолит (жаңа) болып үш кезеңге бөлінеді. I.Палеолит: 1.Ерте палеолит б.з.д 2млн 140мың жылдықтар. Атауы: Австралопитек. Табылған жері:Олдувай шатқалы, килиманджаро мен Виктория аралығы (шығыс африка). Жас мөлшері: 1млн 750мың. Атауы: «Епті адам». Питекантроп табылған жері: Ява аралы. Жас мөлшері: 1млн. Атауы: «Тік жүретін адам». Синантроп табылған жері: Қытай. Жас мөлшері: 1млн. Атауы: «Тік жүретін адам». Бұл кезде қауымдық тобыр: алғашқы адам, алғашқы еңбек құралдары, аңшылық,терімшілік. 2.Орта палеолит б.з.д 140-40мың жылдықтар. Неандерталдық табылған жері: Германия. Жас мөлшері: б.з.д 140мың жылдық. Атауы: «Саналы адам». 3. Кейінгі палеолит б.з.д 40-12мың жылдықтар. Атауы: Кроманьондық. Табылған жері:Франция. Жас мөлшері: б.з.д 40 мың жылдық. Атауы: «дене бітімі қазіргі адамға сәйкес». II. Мезолит б.з.д 12-5мыңжылдықтар. III. Неолит б.з.д 5-3 мыңжылдықтар. Бұл кезде рулық қауым: туыстық қатынас, ортақ тұтыну, ортақ меншік болды. Тас ғасыры аяқталып металл ғасыры басталды. Адамның қалыптасуы мен дамуын кезеңдерге бөлу адамдардың еңбек құралдарын жасау үшін тас, мыс, қола, темір сияқты табиғи материалдардыигеру негізге алынды.Адамның қалыптасуы мен дамуының өте ерте кезеңін әрқилы атауы болады. Мәселен, алғашқы қауымдық құрылыс. Себебі, алғашқы құрылыс кезінде адам толық мәніндегі саналы адам ретінде қалыптасты. Оның мәдениеті пайда болды,еңбектің қарапайым құралдарын пайдалана отырып аңшылықпен, терімшілікпен айналысты. Оларды игергеннен кейін адамдар егін өсіріп, аңдарды қолға үйрете бастады. Қауымдық болатын себебі: адамдардың ұйымы қарапайым болды. Қауымда топтар мен таптар, мемлекет жоқ болды.Адамзат тарихының алғашқы кезеңі туралы тұжырымдарын өздерінің қауымдық қоғамын, табиғи қалпын кейінгі кезеңге дейін сақтап қалған үндіс тайпаларының бірі – ирокездердің арасында тұрып, олармен қоян-қолтық араласа жүріп «Ежелгі қоғам» кітабын (1934) жазған американдық тарихшы – этнограф Льюс Генри Морган жасағанын атауға болады. Оның тұжырымдамасы бойынша, адамзат тарихы, жабайылық, тағылық, өркенметтік даму кезеңдерінен жүріп өткен. Ол бүкіл тас ғасырын жабайылықтың төменгі, орта және жоғарғы сатылары, тағылықтың төменгі және орта сатылары, ал қола, мыс және ерте темір дәуірі – бұл тағылықтың жоғары сатысы деп бөледі.
Қазақстан қола дәуірінде. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырай бастауы:
Б.з.д II мыңжылдықта Еуразия даласында қола ойлап табылды. Қазақстан аумағында мекендеген тайпалардың архологиялық ескерткіштер оңтүстік Сібірдің Ачинск қаласының Андронов селосының жанынан табылуына байланысты Андронов мәдениеті деп аталды. Андронов мәдениетінің белгісі ретінде мәйітті бүгілген күйінде бір жақ жанымен, тақта тастардан құралған «сандық тасқа» жатқызылатын өзіндік жерлеу салты қалыптасты. Кейде мәйітті өрлеп жіберген. Тағы бір ерекшелігі қолмен жасалған ыдыс-аяқтар. Мұның алдыңды дөңгелек түпті ыдыстардан айырмашылығы жайпақ түпті болып, ою-өрнектері тарақ тісті немесе тегіс салынған геометриялық өрнекпен жасалынған. Андронов мәдениеті 3-ке бөлінеді: Ерте – б.з.д XVIII – XVI ғасырлар, орта қола – б.з.д XV-XVII ғасырлар, соңғы қола – б.з.д XII-VIII ғасырлар аралығын қамтиды.Орталық Қазақстанда Андронов мәдениетінің 30–дан астам мекені, 150-ден аса моласы табылды. Мұның ерте кезеңі – Нұра өзені алқабынан табылғандықтан «Нұра кезең» деп аталған. Орта кезең – Атасу өзені алқабындағы молалар тобы бойынша атасулық деп аталады. Соңғы кезеңі – Қарағандыға жақын Дәндібай ауылынан және солтүстік Балхаш тұсындағы Беғазы сайынан табылғандықтан Беғазы – Дәндібай кезеңі деп аталды. Қола дәуіріндегі Қазақстан аумағында болған Арқайым, кент және басқа да қоныстарды алғашқы қалалардың үлгісі ретінде алуға болады. Андроновшылар өзен жағалаулары бойынша қоныстанып, отырықшылық өмір сүрген, қоныстары терең орлармен және шарбақты жалдармен қоршалған. Андроновшылар шаруашылығының басым түрі малшылық, ал негізгі тамағы ет пен сүт өнімдері болды. Еңбек құралдары мен қару – жарақтарды дайындаудың шикізаты мыс пен қалайының қорытпасы қола, кейде сүрме, мырыш, қорғасын болды. Қола өзінің беріктілігімен, төменгі температурада балқытылуымен, әлемнің алтын кен түсімен ерекшеленеді. Қыртысты кен қабаттарына ене отырып, кенді қарапайым «Қайламен омыру» арқылы өңдеген. Сондай-ақ отпен уату әдісі де қолданылған. Қола дәуірінде қолөнер, тоқымашылық дамыды. Қолмен жасалатын қыш ыдыстар таспалық техникамен жасалып, қалыпқа салынып пішінделген, ыдыстар жылтыратылып, өрнектелді және күйдірілді. Қару – жарақ дайындау ісі де жақсы дамыды. Жебелердің доғал және жапырақ тәріздес болып келетін ұштары, найза, балта ұштары қоладан жасалды, қола қанжарлар кең таралды. Қоғамдық өмірді ұйымдастыруда елеулі өзгерістер болды. Аналық ру аталық румен ауысты. Алғашқы қауымдық қатынастар біртіндеп ыдырап, мүлік теңсіздігі күшей бастады. Андроновшылар аспанға, күнге, қасиетті отқа табынған, о дүниелік өмірге сенген, оларды ата-бабалар рухына табыну болған. Ас беру, құрбандық шалу дәстүрлі қалыптасып, басты құрбандыққы жылқы шалынған. Тыйым салу әдет-ғұрпы мен діни наным-сенімдері де айтарлықтай дамыды.
