Мазмұны
КІРІСПЕ. 3
І- БӨЛІМ. СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ. 7
1.1 Сөйлеу тілінің даму ерекшеліктері 7
1.2 Оқушының сөздік қорын байытудың лингвистикалық негіздері. 14
1.3 Сөздік қорды байытудың психологиялық негіздері. 18
1.4 Көмекші мектеп оқушыларның сөйлеу тілінің ерекшеліктері 36
1.5 Сөйлеу тілін дамытудағы халық ауыз әдебиетінің маңызы. 44
1.6 Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың ерекшеліктері 54
ІІ-БӨЛІМ КӨМЕКШІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЗ ҚОРЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ. 61
2.1 Зерттеу әдістемесі. 61
2.2 Зерттеу қортындысы. 63
III-БӨЛІМ. БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ КӨМЕКШІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЗ ҚОРЫН ДАМЫТУДЫҢ ЖОЛДАРЫ. 67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 78
І- БӨЛІМ. СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Сөйлеу тілінің даму ерекшеліктері
... Қазаіргі қазақ тілінің сөздік қорындағы кейбір сөздердің осыдан мың жарым жыл бұрын осы күнгі мәнінде қолданылғаны туралы бір дерке келтірейік. Мсыалы: ат, ер, отыз, қалмыш, сияқты сөздер V- ғасырдың ескерткіші қазіргі Жамбыл облысы Талас өзеннің бойындағы Айыртам-ай делінетін жерден табылған тас жасуда кездеседі.
VII- VIII ғ ескерткіші делінетін Архонский жазуларныдағы сөздердің көпшілігі қазіргі қазақ тілінің негізгі сөздік қорында бар. Мысалы; ат, күн, түн, пышақ т.б.Негізгі сөздік қор тілде жаңа сөздер жасауға негіз болса, сөздік құрам жаңа сөздер жасауға ұйытқы бола алмайды. Мысалы; жол, жолаушы, жолақ, жолдас, жолығу т.б. дегендерге ұйытқысы болып тұрған «жол» деген түбір сөз десек осыдан өніп тұрған жолай, жолшыбайға дегендерден қазаргі тілімізде сөз жасалмайды. ...
1.3 Сөздік қорды байытудың психологиялық негіздері.
... Көмекші мекиеп оқушылары арсында көп сөйлейтін балаларкездеседі, бірақ олардың сөздеріде боссөздер көп;яғни, мағынасыз, қызықсыө болып келедіүКөп жағдайда олардың айтқандары қойылған сұрақтарға байланыстыемес,мұндай балалар тез жеңіл түрде бір ойдан ауысып көп жағдайда тақрыптан ауып кетеді.
Монологтық сөйлеу тілінің ерекшеліктері.
Монологтық сөйлеу тілінің диалогты сөйлеу тіліне ерекшелігі ол айтылып жатқан жағдайға байланысты емес, бұл бір өзінше қиын сөйлеу тілі болып табылады. Интеллектісі бұзылған балалардың осы жағдайға байланысты қиындықта болады, толығымен сұрақтарға жауап бере алмайды, жеткілікті түрде сөздерді байланыстырып құруы қиын, келесі ойға ауысып кете алмайды.
Монологтық сөйлеу тілін дамыту тек қана бір нәрсені айтып беру жоспарында ғана емес, сонымен қатар сөйлеушінің сөйлеу тілін қабылдап, тыңдай білу мен айтылған ойға жүйелі түрде қарау.
Сонымен қазақ тілі сабағында оқыту, жазу, оқу грамматикасы,тіл дамыту, сөздік қорын молайту сияқты мәселелер бір- бірімен жүргізіледі деп санайды. Неігзгі міндет- оқушылардың сөз қорын молайтып, тілдерін дамыту. Баланың танымын, ойын, тілін дамытып қатысымдық әрекетін жүйелі де нәтижелі жүргізу үшін алдымен сөз бен ойдың мағынасы игертіледі. Сонымен бірге ол сөздерді бір- бірімен байланыстарып сөйлем құрастыруға жаттығады. Соның негізінде ауызша және жазбаша сөйлеу әрекеті, икемділіктері мен дағыдалары қалыптастырылады. Соның нәтижесінде сөз қорын дамытып, өз ойын белгілі жағдайда жеткізуіне мүмкіндік туады. ...
1.6 Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың ерекшеліктері
... Шындығында баланың өсуіне, жетілуіне қарай оның саныс өсіп, табиғатқа табынушылық көзқарас өзгереді. Баланың дене бітімі, ой-өрісі өзгерген сайын оның қоршаған дүние заттары мен құбылытар және олардың ерекшелігі туралы ұығымы да үлкендердің ұғымына сай кеде бастайды. 7-9 жас аралығында көптеген балалрдың түсінігі бойынша бұлттар мен апан ленелері адамның қалауы ьойынша емес, желдің соғу ағыты бойынша жылжиды. Сондай-ақ қайық та өзінің жүзгісі келуі бойынша жүзбейді, керісінше су оны қлқытып тұрғаннан жүзеді. Яғни, баланың түсінігі бір заттан екінші затқа әскер етуі (желдің бұлтқа) негізіне сүйенеді неесе оладың өзара физикалық байланысын бала түсінбейді. Сонықтан да баларға табиғат құбылыстарын бақылаумен бірге, олардың себебін түсіндіріп, табиғаттағы тірілік жайында әңгімелеу шығарма мәтіндеін қу қажет. Осының барысында балалардың аңғарғыштық, байқағыштық, әсемдікті сезіну қабілеттерін тәрбиелеуге, тіл байлықтарын дамытуға мүмкіндік туады. Бала айналадағы қоршаған дүниемен таныс барысында әртүрлі құбылыстармен қарым-қатынас жасайды. Күнделіті тұрмыста, табиғат өмірінде, ойын, еңбек процесінде көрген-білген заттары жайында жаңа сөздер үйренеді. Үйренген сөздері күнделікиті әреке үстінде қолдануға тырысады. Табиғат құбылыстарын сипаттайтын сөздерді сөйлем ішінде қолданып, жүйелі және байланыстыра сөйлеуге үйрету, балалар бақшасындағы арнайы ұйымдастырылатын сабақтарда әртүрлі тәсілдер негізінде жүзеге асырылады.
Талданған жұмыстардың нәтижесіәнде балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дапмытудың ерекшелітерін психолог ғалымдардың Н.ИЖинкин, .М.Калмыков, Н.А.Менчинская, С.Л.Рубинштейн, Р.С.Немов, Г.А.Урунтаева т.б. зерттеулеріне сүйене отырып төмендегідей анықтадық ...
ІІ-БӨЛІМ КӨМЕКШІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЗ ҚОРЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ.
2.1 Зерттеу әдістемесі.
...
Үлгі: кету- келу
жабу- құлату
әкелу- апару
кіру- шығу
Көрсетілген дидиктикалық материалдар оқушылардың жас ерекшіліктеріне бағытталған, әрі анық, ашық, түрлі-түсті бояулармен боялған суреттер, тапсырмалар таратылынды.
Экспериментті өткізу кезінде анықтау хаттамасы дайындалды. Ол анықтама хаттамасына оқушылардың тапсырмаға байланысты берілген жауаптары түсірілді. Яғни тапсырманы өздігінен орындағаны және көмек еткен оқушылар жауаптары енгізілді. Зерттеу жұмыстары сабақ барысында және сабақтан тыс өткізілді. ...
III-БӨЛІМ. БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ КӨМЕКШІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЗ ҚОРЫН ДАМЫТУДЫҢ ЖОЛДАРЫ.
... Жоғарғы сыныпта көркем шығарманың тіл дамытудағы рольі мен тәрбиелік мәнін анықтау үшін халық ауыз әдебиеті үлгілері мен жазба балалар әдебиетінің туындыларын пайдаланудың жолдары қарастырылады.
Оқушылардың тілін дамытуда, тәрбие салаларын жүзеге асыруда балалар әдебиетін падалану терең талданды. Балаладың жас ерекшеліктеріне қарай көркем шығарма жанрларының: ертегі, мақал-мәтел, жұмбақтар, жаңылтпаштар тәрбие құралы ретінде пайдаланылады.
Қорыта келе оқушылардың тілін дамытуда көркем шығарманың тәрбиелік мәнін анықтау үшін ауыз әдебиеті үлгілері мен жазбалары балалар әдебиетінің туындыларын пайдаланудың жолдары қаратырылды.
Жоғарғы сынып оқушыларының тілін дамытыуда балалар әдебиетін пайдалануда өз жұмысымызды педагогика және психология ғылымдарының зертеу әдістеріне сүйене жүргіздік. Педагогикалық әдебиеттерде әдіс мақсатқа жетудің тәсілі деп санааймыз. ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Аксенова А.К. Методика обучения русскому языку во вспомогательной школе. М., «Просвещение»,1974
- Будницкая И.И. Предметное содержание рисунков и рассказов на заданную тему у учащихся массовом и вспомогательной школы.М., 1961
- Бектаева К.Ж. Система работы над изложением в старших классах вспомогателной школы.В сб; Коррекционно- воспитаельная работа с учащимся вспомогательной школы. Алматы.,1982 г
- Выготский Л.С. Умственное развитие детей в процессе обучения. М-Л., Учпедгиз,1935
