МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ. 3
1. ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ӘЛЕМДІК САУДА ЖӘНЕ ӘЛЕМ ЭКОНОМИКАСЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ПРОБЛЕМАЛАР. 4
1.1.Сауда капиталы мен сауда пайдасының мәні. 4
1.2. Капиталистік сауда үлгілері 5
1.3. Дүниежүзілік сауданың қазіргі кездегі түрлері және құрылымы. 5
2. ҚАЗІРГІ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА.. 8
2.1. Халықаралык экономикалық қатынастар жүйесіндегі халықаралық сауда 8
2.2. Дүниежүзілік сауданың қарқынды дамуы.. 11
2.3.Қазақстанның халықаралық сауда қатынастарына қатысуы. 13
3. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДАДАҒЫ ОРНЫ МЕН РӨЛІ. 16
3.1. Халықаралық саудадағы кедергілер. 16
3.2 Халықаралық сауданың дамуының басты бағыттары мен келешегі. 17
ҚОРЫТЫНДЫ.. 20
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР. 22
ҚОСЫМШАЛАР. 23
1. ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ӘЛЕМДІК САУДА ЖӘНЕ ӘЛЕМ ЭКОНОМИКАСЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ПРОБЛЕМАЛАР.
1.3. Дүниежүзілік сауданың қазіргі кездегі түрлері және құрылымы.
... Қазіргі уақытта халықаралық айырбас орісіне ғылыми-техникалық жетістіктер айырбасы қосылады (лицензиялар және наухау мен сауда жасау), олардың үлесі халықаралық сауданың жалпы айналымының 10%-ін құрайды. Технологиялық күрделі өнімдермен, лицензиялармен сауда-саттық жедел осіп отыр. Егер 1970 жылы болса, 80 жылдардың екінші жартысында бұл сан жылына 17 млрд доллардан асты.
Халықаралық сауда объектілерінің катарына қазіргі уақытта жобалау жұмыстары, лизинг (жабдықтарды ұзақ мерзімте жалға алу) инжиниринг (инженерлік құрылыс жұмыстарын атқару үшін жасалынған келісімдер) жатады.
Халықаралык саудада "жаңа индустриялды елдер" (Гонконг, Онтүстік Корея, Сингапур, Тайвань) үлкен роль атқара бастады. Бұл елдердің экспортында өнеркосілтік тауарлардың алатын орны елеулі және олардың дүниежүзілік экспорттағы үлесі 1960-1985 жылдары екі еседен асып түсті. Тарихи тұрғыдан алғанда дүниежүзілік рыноктагы бәсекелік күресте ұлттық мүддені қорғаудың әр түрлі мемлекеттік формалары бар. XV-XII1 гасырларда негізгі экономикалық теория ретінде меркантилизм устем болтан кезде мемлекеттер экспортың ынталандыру және импорт тауарларын шектеу шараларын, яғни қатаң протекционизмді қоаданды. Ұлттық өнеркәсіп өніндерінде тиімді жогары кеден бажын енгізу арқылы белгілі бір тауар түрлерін сатуға, мемлекеттік монополия ақшалай байлықты арттыруга ұмтылды.
Бірақ қатаң протекционизм сыртқы сауданы қысқартып, ұлттық экономикалардың оқшаулануына әкеп соқтырды. Сондықтан Ұлыбританиядағы өнеркәсіптік төңкеріс елді еркін сауда (фритретерство) саясатына өтуге мәжбұр етті. "Еркін сауда" саясатының негізін Р.Рикардоның салыстырмалы шығындар теориясы қалады. Осы баытты ұстанған Ұлыбритания жаңа рыноктарды жаулап алып, дүниежүзілік экономикада жетекші орындарға ие болды. Кейінірек басқа елдер біртіндеп "еркін сауда" саясатына көше бастады.
Дүнисжүзілік саудадағы тұрақсыздық экономикалық дағдарыстар XX ғасырдың басында бірқатар елдерді сауда протекционизм саясатын қайта өршітуге жетеледі, яғни дүниежүзілік рыноктың еркін дамуына бас тартуға итермелейді. Мұның өзі бұрыннан қалыптаскан мемлекетаралық сауда қатынастарының бұзылуына әкеп соқты. Қазіргі кезде протекционизм ішкі рынокта ұлттық компанияларға қолайлы жағдайлар жасауға және оларды шетелдік өндірушілер бәсекесінен корғауға ұмтылады. Шеттен әкелінетін тауарлар бағасына кеден салынған арттыру арқылы олардың ұсынысы шектеледі, сөйтіп ішкі рыноктағы бәсекенің әлсіреуі нәтижесінде импорттың, тауарлардың да, отандық өндіріс өнімдерінің де бағалары шарықтап кетеді.
Халықаралық сауда - экономикалық қатынастарды реттеу үшін халықаралық ұйымдар құрылды. Олардың қатарына ГАТТ, ΕACT, ЮНКТАД т.б. жатады.
ГАТТ-тың тарифтер мен сауда туралы басты келісім. Оған қатысушылардың сауда қатынастары қабылданған нормалар мен ережелер негізінде айқындалады. ГАТТ 1948 жылдан бастап әрекет етеді. Бұл ірі халықаралық ұйымның шеңберінде сыртқы саудаға қатысты барлық проблемаларды талқылау үшін мүше елдер арасында келіссөздер, консультациялар, ксздесулер өткізіледі. ГАТТ-тың толық құқылы мүшелерінің саны 1990 жылы 90-ға жетті.
ЕАСТ- Еуропалық еркін сауда ассоцияциясы 1960 жылдан бастап жұмыс істейді. Бұл ассоцияцияға 6 Батыс Еуропалық елдер кіреді. ЕАСТ-тың негізгі мақсаты өзара еркін сауда жағдайын қалыптастыру. ...
3. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДАДАҒЫ ОРНЫ МЕН РӨЛІ.
3.1. Халықаралық саудадағы кедергілер.
... Кеден тарифтерінің, импорт үлесінің және басқа да шектеулердің негізгі мақсаты, импорттық тауарлар және қызмет көрсетулерді кымбаттату болып табылады. Ендеше оны сатып алатындардың саны кеміп, адамдардың өмір сүру деңгейі төмендейді. Онда олардың не керегі бар? Деген заңды сұрақ туады. Соңдықтан да халықаралык саудадағы шектеулерді қолдайтын дәлелдер келтірейік.
Ұлт қорғанысына байланысты салаларды қорғау. Ұлт қорғанысы үшін кейбір өнеркәсіп салалары өмірлік маңызды болады. Сондықтан да, бұл салалардағы өнімдерді шетелдерден алатын болсақ, соғыс бола қойған жағдайда, ол үлкен тәуелділік жүктейді.
Жаңа салаларды қорғау. Көптеген елдер, өздеріндегі индустрияландыруды бастағанда, қолдаушы тарифтер енгізіп, өзінін дамып келе жатқан онеркәсібін қорғаған. Жаңа өнеркәсіп салалары мұндай көмексіз, ешуақытта дамып, басқа елдермен бәсекелесу деңгейіне котеріле алмас еді. 1791 жылы Александр Гамильтон америка өнеркәсібінің барлық жаңа салаларын қорғау үшін қолдаушы тарифтер енгізген. Мұндай әрекеттерсіз Америка өңдірушілері Батыс Еуропаның тиімді кәсіпорындарымен бәсекелесе алмаған болар еді.
Экономиканы диверсификациялау. Бұл әрекеттің де дәлелі алдағы сияқты. Онша дамымаған елдердің экономикасы, әдетте, бір өнімге, әлде тауарлар тобына байланысты болады. Егер осы негізгі өнімнің бағасы тез төмендеп кетсе, ол елдегі қаржы шым-шытырығын тудырар еді, Осындай жағдайларды болдырмау үшін, оларға әртүрлі тарифтер қолданып, субсидиялар бөліп, экономиканы диверсификациялайды (жанжақтылаңдырады).
Сонымен, әрбір елдің мамандандырылып, бір-бірімен сауда жасауды. олардың әркайсысының қажетті тауарлар жене қызмет көрсетулерді әздері әндіргеннен, әлде қайда
тиімді болатындығын байқадық. Алайда бұл тұста, тарифтер мен саудадағы басқа да шектеулер өзара тиімді айырбасқа кедергі жасайтындығын тағы да білеміз. Бұл екі фактор көптеген елдердің халықаралық сауданы дамыту үшін күш жұмсап, еркін сауда ассоциацияларын және кеден одақтарын кұруға мәжбүр етіп отыр.
Еркін сауда ассоциациялары (ҒТА) бірнеше елдердін өзара саудадағы кедергілердің барлығын болдырмайтын келісімді қабылдау нәтижесінде құрылады. Бұл ассоциация мушелері үшін оның мүшесі емес елдермен өзара қарым-қатынастарын өздері анықтауға мүмкнідік берілген.
Кеден одақтары мемлекеттер арасында еркін сауда мүмкіндігін туғызып, олардың мүшелері үшін басқа үшінші елдермен де бірдей мөлшердегі тариф бойынша халыкаралық сауда жүргізілуін қамтамасыз етеді.
Еуропа Экономикалық Бірлестігі 1992 жылдан бастап бірыңгай нарық құруды жоспарлап отыр. Бұл жоспардың негізі 1986 жылғы шешімге байланысты жасалып, 1992 жылдан бастап Батыс Еуропа территориясындағы тауарлар, қызмет көрсетулер, капитал және адам ресурстарының козғалыстарындағы барлық шектеулердің жойылатындығы жоспарланып тұр. Бұл жоспар "Еуропа 1992" деген атқа ие болды.
Егер біз қашан болмасын басқа елге барып көрсек, онда біз кейбір қонақ үйлерде, дүкендерде, ресторандарда біздің долларымызбен чектерімізді алғысы келмейтіндігін байкаймыз. Оның олай болу себебі, әрбір елдің өз ақшасы болады. ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
- 1. Н.Ә. Назарбаев. «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы». «Егемен Қазақстан», 16 мамыр, 1992 ж.
- 2. Н.Ә. Назарбаев «Еуразиялық одақ туралы» Казахстанская Правда 20.10.1999.
- 3. Послание Президента страны к народу Казахстана. стратегия "Казахстан-2030". ...
