Жоспар:
Кіріспе
1. Бейнелеу өнерін оқытуды ұйымдастыру және сабақтың құрылысы
2. Заттан қарап бейнелеу сабақтарының мазмұны мен оқыту әдістемесі
3. Тақырыптық бейнелеу сабақтарының мазмұны мен оқыту әдістемесі
4. Сәндік сурет және көркем құрастыру сабақтарының мазмұны мен оқыту әдістемесі.
5. Мүсіндеу сабақтарының мазмұны мен оқыту әдістері.
6. Өнер туралы әңгіме сабақтарының мазмұны мен оқыту әдістемесі.
7. Бейнелеу өнерін оқудағы пәнаралық байланыс.
2. Заттан қарап бейнелеу сабақтарының мазмұны мен оқыту әдістемесі
Заттан қарап бейнелеу барысында бейнелеуші нәрсенің немесе көріністің құрылысына, түстік ерекшелігіне, көлеміне терең талдап жасап ойланады. Және оның көркемдік ерекшеліктерін сезініп таниды. Заттан қарап бейнелеу сабақтарында мұғалім оқушылардың алдына қойылатын мақсат, міндеттерді сыныптарға байланысты дәл көрсетіп беру керек. Сонымен қатар бейнеленуші заттар мен көріністерге мұқият қарап талдау жасау жүйесін түсіндіріп берген жөн. Ол:
- Бейнеленуші эат немесе көрініс көз деңгейінен қалай орналасқан (жоғары немесе төмен);
- Көріністе қанша зат бар және олардың бір- біріне өлшемдік қатынасты, бір- біріне алыс, жақын орналасуы қандай;
- Бейнелеуші заттың көлемі қандай геометриялық денелерге ұқсайтын бөліктерден тұрады және қандай тағы да қосымша ерекшеліктері бар ( ою- өрнектері, тұтқасы, бедерлері т.б.);
- Заттардың немесе көріністің түстік ерекшеліктері және оларға жарық, көлеңке бағыты, реңі қандай.
Заттан қарап бейнелеу кезінде 1-2 сынып оқушылары бейнеленетін заттың немесе құбылыстың ерекше бөліктеріне көп көңіл бөліп, оның тұтас бейнесін ұмытып, жұмысты ерекше бөліктерін бейнелеуден бастайды.Өйткені бұл жастағы балалар қоршаған ортадағы заттарды, құбылыстарды әлі де бір- бірімен байланыссыз жек- дара қарап қызықтайды.Заттан қарап бейнелеу тапсырмаларының негізінен екі түрі бар. Олар: ұзақ мерзімге есептелген (1-2 сабаққа ) және қысқа мерзімді (5-15 минут). Қысқа мерзімді суреттер сабақтың басында немесе сабақтың ортасында, сабақтың аяғында, сол сабақтың жоспарланған мақсат, міндеттеріне байланысты өткізіледі. 3-4 сыныптарда заттан қарап қысқа мерзімді сурет, долбарлар орындауға толық бір сабақты жоспарлауға болады. Бұл сабақтарда оқушылардың көзбен мөлшерлеу қабілеттері, жалпы бейнелеу икемділіктері дамиды.
1-2 сыныптарда заттан қарап бейнелеуге көлемі қарапайым бір немесе екі заттан тұратын заттар қойылады. 3-4 сыныптарда екі, үш заттардан құралған натюрморттар бейнелей бастайды. Бұл жұмыстарда перспектива, жарық, көлеңке, композиция заңдылықтрын меңгеріп оқиды. Нәрсе бетіне жарық, көлеңе реңін түсіру арқылы оның көлемін көрсету міндеттері қойылады. Натюрморттарды ұйымдастырып қоюда оған қатысты заттардың түсі, көлемімен қатар олардың мағыналық, мазмұндық қатынасын да ескерген жөн. Мысалға, 3 сыныпта «Алғашқы оқу құралдары», «Ұлттық дастархан» тақырыбындағы натюрморттар секілді. Оқу натюрморттарын мазмұндық тақырыпта құрастырып қою. Оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырып, шығармашылық жұмысқа тәрбтелейді.
Заттан қарап бейнелеуге таңдап алынған заттар оқушының көз деңгейінен төмен қойылады.
3. Тақырыптық бейнелеу сабақтарының мазмұны мен оқыту әдістемесі
Тақырыптық бейнелеу сабақтарының мазмұны қоршаған ортаның өмір шындығы, әдеби шығармалар желісіне байланысты сюжеттер немесе белгілі бар берілген тақырып бойынша оқушылардың өз қиялдарынан құрастырып бейнеленген суреттерге негізделеді.
Тақырыптық бейнелеу сабақтары оқушылардың бейнелеу құралдары арқылы әдеби шығармалардан, қоршаған орта өмір шындығынан алған сезімдік толғанысын, ой- пікірін немессе өзінше қиялды елестетуін, жазықтық бетінде көркемдеп бейнелеу дағдыларын қалыптастырады.
Тақырыптық бейнелеу шығармашылық қабілеттерін дамытып, оларды өз бетімен ойлауға, жұмыс істеуге, қоршаған орта туралы өзіндік ой- пікірді толықтыруға тәрбиелейді.
Тақырыптық бейнелеу мазмұны бағдарламаның заттан қарап бейнелеу тарауында меңгерген біліммен немесе сол тақырыпқа байланысты алдын ала өткен топ серуенмен ( қала алаңдары, еңбек орындары, табиғат аясыт.б.) байланысты болса нәтижелі болады.
Тақырыпқа байланысты поэтикалық шығармаларды, ертегілерді оқыған кезде ондағы әр образға еніп, өте мәнерлі оқу, тіпті кей жағдайда оқушылардың өздерін жекелеген кейіпкер ретінде ойнату олардың сол тақырыпқа қызығушылығын арттырып, образдық елестетіне қиялына әсер етеді.
Тақырыптық бейнелеу тапсырмалары бірінші қарындашпен орындалып, содан соң акварель немесе гуашь бояуымен орындалады. Тақырыптық бейнелеу сабағының тағы бір ерекше мүмкіндігі – ол сабақты ана тілі, дүниетану, саз, еңбекке баулу т.б. пәндермен тығыз пәнаралық байланыста өтізуге болады.
Тақырыпқа байланысты музыка, өлең тыңдау оқуш. бейнелі ойлауын дамытып, эстетикалық қабілеттерін ұштайды, шығармашылық көркем туындыдан ләззат алады.
Тақырыптық бейнелеу туған ел табиғатына, ел тарихына, өз ауылының, қаласының, жалпы елінің ұлы тұлғаларына, еңбек ардагерлеріне деген сүйіспеншілік, мақтаныш көзқарасын қалыптастырып, отаншылдық тәрбие беретін құрал деп те айтуға болады. Мысалы, 2 сыныптағы «Менің Қазақстаным», «Көктем келді», «Наурыз - ұлы той», 3 сыныптағы «Мен Отанымды қорғаймын», 4 сыныптағы «Батырларымыздың ерлігіне арнап сурет сал» тақырыптарын атауға болады. Бұл сабақтарда тақырыпқа байланысты туған еліміздің шұрайлы табиғат көріністері, еліміздің рәміздері, тарихи жәдігерлер, ұлы тұлғалар т.б. бейнеленген суретшілер шығармаларын, фотосуреттер, кинофильмдер көрсетіп мұғалімнің өзі әңгімелеп, оқушылардың пікірін, ойын туындайды.
Тақырыптық бейнелеу барысында педагог өз жұмысының нәтижесін, тәрбиеленуші оқушылардың ішкі жандүниесін, әрбіреуінің мінез- құлқын танып, олардың образдық ой – қиялы, жеке дарындылығы қалай дамып келе жатқандығын қадағалай алады.
Сәндік сурет және көркем құрастыру сабақтарының мазмұны мен оқыту әдістемесі
Сәндік сурет және көркем құрастыру сабақтарының мазмұны қазақ халқының, сонымен қатар басқа да туысқан халықтардың дәстүрлі тарихи өнерімен танысып, олардың көркем безендірілу техналогиясын меңгеруге және әр түрлі материалдар пайдаланып көркем құрастыру, безендіру, жапсырмалау, көркем бүктеу, дизайн жасау жұмыстарына негізделген.
Бұл жұмыстар оқушылардың эстетикалық талғамын, шығармашылық қиялын дамытып, ұлттық өнерге қызығушылық пен сүйіспеншілік көзқарасын қалыптастырады. Өзін қоршаған ортаны эстетикалы қабылдап қана қоймай, оны өз қолынан шығармашылық тұрғыда ұйымдастырып жасауға дағдыланады. Осы уақытқа дейін дәстүрлі бейнелеу өнеріне оқыту да көп орын алмай келген қағаздан көркем бүктеу (оригами), жапсырмалау (опликация, коллаж), өсімдік жапырақтарынан, гүлден композиция құрастыру (икебана), түрлі-түсті бояулармен матаны безендіру, бейнелеу (батик) жұмыстарымен танысып, олардың жасалу ереже заңдылықтарын меңгереді.
Бұл жұмыстар баланың жеке басы тұлғасын қалыптастырып, жан-жақты тәрбие берудегі бейнелеу өнерінің мүкіндік аясын кеңейте түседі. Сонымен қатар оқушылар бейнелеу өнерінің күнделікті өмір салтымызда, тұрмысымызда, өндірісте үлкен орын алатындығын сезінеді.
Әр істің маманы өз жұмысын көркемдік, шығармашылық тұрғыда орындау үшін бейнелеу өнерімен соның ішінде көркем құрастыру, дизайн өнері мен ұштастыра білу керектігін түсінеді.
Сәндік сурет және көркем құрастыру сабақтарында оқушылар сәндік қолөнер түрлерімен: ағаш өндеу, металл өндеу, тері өндеу, тоқымашылқ өнерлерімен танысып, осы аталған қол өнерінің көркемдік негізі болып табылатын ұлттық ою-өрнектерге, олардың шығу тарихына, мән-мағынасына байланысты бірнеше топтарға бөлінетіндегі жөнінде мәлімет алады.
Бұл сабақтарда жергілікті сәндік қолөнерін және оған байланысты ұлттық салт-дәстүрлерді пайдалану оқушылардың бойында отаншылдық сезімді оятып, өз ұлтының өнерін мақтанышпен қабылдайды. Ұлттық қолөнер шеберлерінің еңбегіне құрметті көзқарасы қалыптасады.
Бастауыш сыныптардағы сәндік сурет және көркем құрастыру сабақтарында оқушылар безендіру, өрнек композициясын жасаудағы симметрия, асимметрия, ырғақ (ритм), бояулар үндестігі жөнінде мағлұмат алады. Осы заңдылықтарды алға қоя отырып өздіктерінен көкөніс, жапырақтарды, гүл күлтелерін, әр түрлі нышандық белгілерді пайдаланып жолақтың, шаршының, шеңбердің үшбұрыштың ішіне композициялар жасайды, бұйымдарды безендіреді.
Осындай жұмыстар барысында оқушылардың ой-өрісі, әсемдік талғамы дамиды.
Бұл сабақтарда мұғалім әңгімеленетін қолөнер туындысын тек фотосуреттен немесе иллюстрациялардан көрсетіп қана қоймай, сол туындыны шынайы түпнұсқадан көрсеткені жөн. Безендіру ерекшелігі атауының мазмұнын оқушыларға ашып көрсету олардың келесі көретін ою-өрнектерге қызығушылығын оятып, сол белгілердің кездейсоқ алынбағандығын түсінуге жетелейді. Сабақты тарихи-өлкетану мұражайларына экскурсия жасап, ондағы ұлттық қолөнер жәдігерлерінің аса құрметпен сақтаулы тұрғандығын әңгімелеп өткізсе нәтижелі болады.
1 сыныптағы сәндік сурет және көркем құрастыру сабақтары қарапайым өзіндік жапырақтарынан үлгіге қарап шаршының немесе жолақтың ішіне өрнек құрастырудан басталады. Үлгі ретінде бірнеше бір-біріне пішіні жағынан ұқсамайтын жапырақтар қойылып, оларды симметриялы, белгілі бір өзіндік ырғақпен орналастырып, түстік үйлесімін оқушылардың өздігінен тауып бейнелеу тапсырылады.
Сонымен қатар, осы сынып бағдарламасында қағаздан, әр түрлі табиғи материалдардан, жылтыр жұқа фольгадан бүктеп, қиып, безендіру жұмыстары қарастырылады.
Дайын болған жұмысты безендіруге мұғалім бірнеше қарапайым ою үлгілерін ұсынғаны жөн, ол жекелеген оқушылардң өз мүмкіндік деңгейінде жұмыс істеуіне жағдай жасайды. Сол секілді «Анамызға сыйлық жасаймыз» тақырыбындағы сабақта машықтық жұмысқа әр түрлі бейнелеу материалдары мен (түрлі-түсті қағаз, акварель, гуашь т.б.) сыйлық жасау үлгілері көрсетіліп, жұмыс мазмұын таңдап алу оқушылардың өздеріне қалдырылады. Жұмыс барысында тазалық, қауіпсіздік ережелерінің үнемі сақталуын қадағалап, ұқыптылыққа мән берілуі тиіс.
2 сыныпта «Қағаздан шахмат фигураларын құрастырайық», «Қағаздан қорапша құрастырайық» немесе «Қағаздан маска құрастырайық» деген тақырыптағы сабақтар құрастырылады. Бұл сабақтарда мұғалім бұйым жиегін шаблондар арқылы белгілеп, оқушыларға бұйымды шығармашылық тұрғыда безендіру жұмыстары міндеттеледі. Бұл безендіру жұмыстарында тепе-теңдік, түстік шешім, үндестік қағидалары сақталып, қылқаламмен бояу кезінде белгіленген өрнек жиегінен шығарып жібермей тегіс бояу талап етіледі.
«Жануарлар өрнегі» тақырыбында ою-өрнектердің мән-мағынасын, атауына қарай төрт топқа бөлінетіндігі жөнінде айтылып, жануар тектес өрнек элементтерінен жолақ ішінен өрнек құрастыру тапсырылады. Жолақ ішінен өрнектелген оюлар мен сәндік қолөнерге ыдыс-аяқ ернеулері, киім-кешектердің етек жендері, төсеніш, түс киіздердің жиектері безендіріетіндігі көрнекіліктер арқылы көрсетіліп әңгімеленеді.
Оқушылардың көркемдік талғамын қалыптастырып дамытуда тірі гүлдерден немесе кепкен гүл келтелерінен, ағаш жапырақтарынан композиция құрап, икебана жасау өнерінің де рөлі зор. Ол эстетикалық тәрбиемен қатар табиғатты қорғауға, сүюге де тәрбиелейді. Бұл сабаққа алдын ала табаға материалдар жинақтап кептіріліп, тазартылып дайындалады.
