Мазмұны
Кіріспе...........3
1 Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастырудың теориялық негіздері……..5
1.1 Зерттеу құзыреттілік, мәні және мазмұны.. 5
1.2 Зерттеушілік құзыреттіліктің білім берудегі орны.. 12
1.3 Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыру мүмкіндіктері 16
2 Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыру бойынша эксперимент жұмысының мазмұны…23
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыру моделі 23
2.2 Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастырудың мазмұны.. 28
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастырудың тәжірибелік-эксперимент жұмысы бойынша талдауы және нәтижелері 34
Қорытынды…...36
Қолданылған әдебиеттер тізімі…39
1 Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1 Зерттеу құзыреттілік, мәні және мазмұны
Зерттеушілік құзыреттілік түсінігі анық және нақты болуы үшін «құзыреттілік» пен «зерттеу» сынды түсініктерді зерттеу қажет.
Зерттеу ғылыми-педагогикалық білімдерді қалыптастырудың процесі, танымдық қызметтің түрі, ол оқытудың, тәрбиелеудің және дамудың объективті заңдылықтарының ашылу бағыттарына бағытталған.
Зерттеулердің кең спектріне қарамастан зерттеу құзыреттілігінің нақты бір анықтамасы жоқ. Барлық авторлар оны өзінше анықтайды.
Отандық психологияда «бағытталған қызмет» терминін қолданып үйренген. М.И.Лисинамен «танымдық белсенділік» түсінігін қолданады. Кейбір қатынасында ол «білуге құмарлық», «зерттеушілік әрекет», «зерттеу» терминдерімен жақын болып саналады.
Сонымен бірге, жиі осы терминдер қолданылуында араласып жатады – мысалы, Д.Б. Годовикова баланың танымдық әрекеті туралы оның бағытталған-зерттеу қызметінің жаңа жағдайдағы салдары ретінде айтады.
Зерттеу зерттеу әрекеті сынды кез-келген тіршілік иесінің мінез-құлығының, бейімделу жағдайының, даму мен тіпті денсаулық жағдайының бөлінбейтін бөлшегі болып саналады.
Зерттеу инициативасының мотивациясының негізі ретінде білуге құмарлықты алады. Ол жаңа әсерлерде қажеттілік түсінігімен шектеседі, оны Божович Л.И. баланың негізгі қажеттілігі деп қарастырады.
Ғылыми әдебиеттерді зерттеу келе, «құзыреттілік» түсінігінің әр түрлі мазмұны бар екендігіне көзіміз жетеді. И. С. Сергеев пен В. И. Блинов өздерінің жұмыстарында әдістің құзыреттілігіне арнаған болатын, онда олар құзыреттілікті білімнің ерекше нәтижесі ретінде қарастырды, ол белгісіздік жағдайындағы қызметтің тиімділігіне арналған ішкі және сыртқы ресурстардың мобильділігіне көрсетеді. Құзыреттілік олармен білімділіктің және/немесе тәжірибеліктің деңгейі ретінде түсіндіріледі, ол әлеуметтік немесе кәсіби қандай да бір қызметті табысты орындау үшін жеткілікті.
Э.Ф. Зеер, Н. Н. Абакумова және И. Ю. Малкова құзыреттілікті білімдердің, қабілеттердің интегративті толықтығы ретінде анықтайды, олар кем дегенде адамның тәжірибеде өзінің құзыреттілігін жүзеге асыра алу қабілеті ретінде қарастырады. Құзыреттілікке оқытудың нәтижелерімен бірге, құндылықтық бағыттардың және т.б. нәтижелері енгізілген [1, б. 74].
«Құзыреттілік» түсінігінің мазмұнын талдай отырып, Д.А.Иванов ағылшындық «competence» және «competent» терминдерінің аударылуын міндетті түрде ескеру керектігін айтады. Бірінші термин «қабілет» дегенді білдіреді, екінші термин «құзыреттілік» деп аударылады және «толыққұқықты, бекітілген, заңды» деген мәнге ие.
А. В. Виневская былай дейді: «Құзыреттілік – бұл жүйелік түсінік, ол құзыреттіліктің көлемін, міндеттемелердің шеңберін анықтайды. Тар мағынасында бұл субъект танымға ие болатын сұрақтардың шеңбері ретінде қарастыралады…» [6].
2 Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыру бойынша эксперимент жұмысының мазмұны
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыру моделі
Қазіргі заманғы жағдайларда қоғам мектеп түлектерінің тек білім деңгейлеріне ғана жоғарғы талаптар қойып қоймай, сондай-ақ өз бетінше жұмыс істеу, мәселені әр түрлі ғылымдардың көзқарасымен қарастыру қабілетіне жоғарғы талаптар қояды. Оқушы субъектісі болып табылатын қоршаған ортаның ақпараттық кеңістігі динамикалығымен және тез артып келе жатқан ақпараттың көлемімен ерекшеленеді. Алайда бастауыш сынып оқушыларының қатысушылары өзінің жас ерекшеліктеріне байланысты қажетті фактілер мен мәліметтерді ала алмайды, олардың өздерінің қызметінде өнімді қолдана алмайды. Берілген мақсаттарға қол жеткізудің мүмкін әдістерінің бірі бастауыш сынып оқушыларында зерттеу құзыреттілігін қалыптастыру болып табылады. Қандай жаратылыстану немесе гуманитарлық ғылым саласында болуына қарамастан кез-келген зерттеу жұмысы орындалады, ол мыналардан тұрады: мәселені қою, берілген мәселеге арналған теорияны зерттеу, зерттеу әдістерін таңдау мен оларды практикалық меңгеру, өзіндік материалды жинау, оның талдануы мен жалпыландырылуы, өзіндік қорытындыларды шығару. Мұндай тізбек зерттеу қызметінің бөлінбейтін бөлшегі болып табылады. Жоспарланатын жұмыстың сапасы үшін педагогтың барлық жауапкершілігінде зерттеу жұмысының максималды өз-өзін тәрбиелеуді және дербестілікті қажет ететіндігін есте сақтау қажет. Әрине, барлық балалардың қолынан бұл келе бермейді, өйткені оқушы белгілі бір құзыреттіліктерне ие болуы қажет:
- Ұсынылған әдебиетпен жұмыс істей алу қабілеті.
- Кітапта ұсынылған материалды сынай алу қабілеті.
- Өзінің ойларын анық және нақты жеткізе алу қабілеті [9, б. 34].
Педагогтың өзі де белгілі бір құзыреттіліктерге ие болуы қажет:
- Педагогтың өзі шығармашылық тұлға болуы қажет.
- Педагог үнемі өзін-өзі тәрбиелеумен айналысуы қажет.
- Белсенді педагогикалық позицияны ұстап, зерттеу құзыреттілігіне өзіндік құлшынысына ие болуы қажет.
- Өзінің қызметінің және оқушының қызметінің жетістіктерін болжай білуі қажет.
Бастауыш сынып оқушыларының ғылыми-зерттеушілік қызметін қалыптастыру бойынша жұмыстарды ұйымдастыруда психологиялық-педагогикалық принциптерге жүгінуі қажет: қол жетімділік, табиғилық, саналылық, мәдени саналылық, өзінің қызметі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Негізгі ереже. – Астана, 2010.
- Савенков А.И. Маленкий исследователь. Как научить младшего школьника приобретать знания/Художник Левина Л.И.-Ярославль: Академия развития. Академия Холдинг, 2002.(Развивающее обучение. Практические задания.)
- Жексенбаева Ү.Б., Игенбаева Б.Қ., Ниязова Г.Б. Зерттеушілік оқыту технологиясы(бастауыш мектепте).-Астана,2006.
- Абакумова, Н.Н., Малкова И.Ю. Компетентностный подход в образовании: организация и диагностика - Томск: изд-во: Томский государственный университет, 2007.
- Давыдов, В.В. Слободчиков, В.И. Цукерман, Г.А. Младший школьник как субъект учебной деятельности // Вопросы психологии, 1992. № 3-4. С. 149.
- Иванов, Д.А. Компетентности и компетентностный подход в современном образовании. - М., 2007.
